وزیر افراسیاب که بود

ور شاهنامه معمولاً در کنار شاهان و شاهزادگان، وزیران و رایزنانی حضور دارند که سمبل خرد و دانایی محسوب می شوند. فردوسی اغلب آنان را می ستاید و وجودشان را برای برقراری داد لازم می داند. وزیر و رایزن و راهنما در هر سه بخش شاهنامه دیده می شود، اگرچه در بخش اسطوره ای حضور کمرنگ تری دارد. در بخش اساطیری شهرسپ وزیر دانا و دیندار تهمورث است؛ در بخش پهلوانی زال و در بخش تاریخی بوزرجمهر در میان راهنمایان و وزیران می درخشند. در شاهنامه « دو مفهوم عدالت و خرد... در یکدیگر همبسته می شوند. این دو مفهوم شاهنامه در شخص شاه و رایزن او مجسم می شود. شاه تجسم داد و رایزن او مظهر خرد است» ( مسکوب، 1374: 15). از این رو در رویدادها و حوادث گوناگون در دوره های مختلف پادشاهی، هرگاه شاه از دستور خردمند خود فاصله گرفته نتیجه ی آن نابودی و تباهی بوده، و هرگاه به او نزدیک شده و به راهنمایی های او دل سپرده، به بزرگی و شکوه و شوکت دست یافته است:

چو با مرد دانات باشد نشست
زبردست گردد سر زیر دست
(8، 130)
اگر چند باشد سرافراز شاه
به دستور گردد دلارای گاه
(8، 266)
در کنار وزیران خردمند و رایزنان دانا، در شاهنامه وزیران، دستوران و مشاورانی دیده می شوند که سمبل بی خردی و یا دژخردی محسوب می شوند و پیروی از آنان موجب تباهی، جنگ و نابودی می شود؛ مانند گرسیوز راهنمای افراسیاب و کُندرو کدخدای ضحاک.
نقش مهم و تأثیر ویرانگری که دستور بد دارد، لهراسپ شاه را وادار می کند پس از بازگشت گشتاسپ از هندوستان او را این چنین دعا و آفرین کند:
که تاج تو تاج سر ماه باد
ز تو دیو را دست کوتاه باد
که هرگز نیاموزدت راه بد
چو دستور بد بر در شاه بد
(6، 14)
دیو و دستور بد هر دو آموزگار راه بد هستند و لهراسپ از آنان نگران است.
در شاهنامه ویرانگرترین و مرگبارترین رویدادها نتیجه ی هم آمیزی « دستور و یا رایزن بد» و « شاه بد» است. آشکارترین نمونه ی آن مرگ سیاوش و بروز جنگ های خونین بین ایرانیان و تورانیان است که از بداندیشی های افراسیاب و گرسیوز برمی خیزد.
از دوران باستان و در فرهنگ دیرینه ی ایرانی وجود دستوری خردمند و پیروی از او به مثابه اصل و آیین دولتمداری مطلوب و مقبول بوده است؛ همچنان که پیروی از رایزنانی ناخردمند و پلید، نامقبول و نامطلوب می نموده است. « خرد و دانایی تنها یاور انسان های نیک و برگزیدگان نیست، بلکه ایزدان بزرگ را نیز پشتیبان و همراه است» ( مختاری، 1379: 92).
در اوستا در کنار اهورامزدا و در سمت راست او « بهمن» نخستین امشاسپند مقدس که مظهر خرد و عقل است قرار دارد که مشاور و رایزن اوست، و در کنار اهریمن « اکومن» دیو بداندیشی حضور دارد که سمبل دژخردی وی محسوب می شود.
در مینوی خرد آمده: « پادشاهان را مصاحبت با دانایان و نیکان سودمندتر است... و آنان را گفت و گو و مصاحبت با افترازنندگان و دورویان زیان رسان تر است» ( مینوی خرد، 1380: 40).
در شاهنامه به پیروی از سنت های کهن فرهنگی، وزیران در دو دسته ی عمده قرار می گیرند؛ گروهی نماد خرد و خردمندی اند و شکل گیتیانه و عقلانی تر بهمن محسوب می شوند، و گروهی نماد دژخردی و خردستیزی اند که می توان آن ها را تکرار نمادین ولی دگرگون شده ی اکومن دانست. در این میان وزیرانی نیز دیده می شوند که به نوعی گرفتار تزلزل و لغزشند و معمولاً لغزش های آنان به تبع از استبداد شهریار و بی خردی های او، همچنین به اطاعت کورکورانه ی وزیر از شاه می انجامد؛ مانند خطاهای جاماسپ وزیر گشتاسپ در ماجرای رستم و اسفندیار.
لازم به یادآوری است از آن جا که وزیران و راهنمایان در شاهنامه نماد خرد محسوب می شوند. جنبه های اسطوره ای آنان نسبت به شخصیت های دیگر چون شهریاران و پهلوانان کمتر است و بارزترین ویژگی آنان خرد و دانایی است. به نمونه هایی از وزیران شاهنامه به اجمال اشاره می شود.

وزیران خردمند

از آن جا که اسطوره های ایرانی همواره با خرد آمیخته اند، پادشاهان اسطوره ای شاهنامه از وزیر و رایزن به منزله ی نماد خرد برخوردارند.
دستوری و رایزنی در شاهنامه با « هوشنگ» آغاز می شود. او دستور نیای خود کیومرث است که بعداً به پادشاهی می رسد:
خجسته سیامک یکی پور داشت
که نزد نیا جاه دستور داشت
(1، 31)
کیومرث به یاری او کین سیامک را از دیوان می گیرد و بر آنان پیروز می شود. شاید در ژرف ترین لایه های این داستان بتوان بر آن بود که کیومرث در ابتدای شاهی وزیری نداشت و از این رو بود که دیوان فرزند او ( سیامک) را تباه کردند.
تهمورث دیوبند نیز وزیری دانا به نام شهرسپ دارد که فردوسی او را آموزنده ی راه نیکی به شاه می داند. « تهمورث بر اثر راهنمایی وزیرش شهرسپ که معتقدات دینی داشته صاحب فرّه ایزدی می شود و بر دیوان پیروز می گردد» ( جوانشیر، 1380: 131). در شاهنامه در وصف این وزیر دانا و دیندار آمده است:
مر او را یکی پاک دستور بود
که رایش ز کردار بد دور بود
خنیده به هر جای شهرسپ نام
نزد جز به نیکی به هر جای گام
همه روز بسته ز خوردن دو لب
به پیش جهاندار بر پای شب
چنان بر دل هرکسی بود دوست
نماز شب و روزه آیین اوست...
همه راه نیکی نمودی به شاه
همه راستی خواستی پایگاه
چنان شاه پالوده شد از بدی
که تابید از او فرّه ایزدی
(1، 37)
در این ابیات، خرد ( وزیر) موجب ایجاد اسطوره ( فرّه مندی شاه) گردیده است. در وجود شهرسپ نیز معتقدات و باورهای کهن ( اسطوره) با دانایی آمیخته است، زیرا آیین نماز شب و روزه ( اسطوره) را بنیان نهاد، و از سوی دیگر آموزگار راه نیکی و راستی بود و رای و اندیشه ی او از بدی به دور بود. پیوند خرد و اسطوره در این ابیات روشن است.
از دیگر راهنمایان و رایزنای که نماد عقل و خرد محسوب می شوند « پشوتن» است. پشوتن از اسطوره وارد حماسه شده است. در اوستا او از اشون مردانی است که فروشی آنان ستوده شده است. در اسطوره پشوتن از جاودانان است. او از خوان زرتشت شیر می نوشد و بی مرگ می شود، و در رستاخیز در نابودی دروجان و دیوان و جادوگران نقش مهمی بر عهده خواهد داشت و به یاری سوشیانت می آید ( عفیفی، 1383: 470). از آن جا که او اغلب همراه و راهنمای اسفندیار، اسطوره ی رویین تن شاهنامه است می توان وی را نماد و نیمه ی خرد او دانست. در این صورت نیمه ی دیگر وجود او اسطوره است.
از کارکردهای مهم او در شاهنامه رها کردن زال از بند و باز داشتن بهمن از خونریزی است:
گرامی پشوتن که دستور بود
ز کشتن دلش سخت رنجور بود
(6، 349)
او در نبرد رستم و اسفندیار خردی است که تلاش می کند از بروز فاجعه جلوگیری کند، و از اسفندیار می خواهد راه نیکی را برگزیند و آزرم مردان بخواهد. در این ماجرا او با کتایون مادر خردمند اسفندیار و با شتر اسطوره ای هشداردهنده به اسفندیار هم رای و هم اندیشه است. پشوتن از دیدگاه خود ( عقل) به این نبرد می نگرد، آن را بررسی و سپس داوری آگاهانه و عادلانه ی خود را این چنین بیان می کند:
چو در کارتان باز کردم نگاه
ببندد همی بر خرد دیو راه
تو آگاهی از کار دین و خرد
روانت همیشه خرد پرورد
بپرهیز و با جان ستیزه مکن
نیوشنده باش از برادر سخن
شنیدم همه هرچه رستم بگفت
بزرگیش با مردمی بود جفت...
چگونه توان کرد پایش به بند
مگوی آن که هرگز نیاید پسند

(6، 250)زیران خردمند و دژخرد شاهنامه - راسخون

rasekhoon.net › ... › اسطوره ها › وزیران خردمند و دژخرد شاهنامه Translate this page

وزیر و رایزن و راهنما در هر سه بخش شاهنامه دیده می شود، اگرچه در بخش اسطوره ای حضور ... شاید در ژرف ترین لایه های این داستان بتوان بر آن بود که کیومرث در ابتدای شاهی ... از آن جا که او اغلب همراه و راهنمای اسفندیار، اسطوره ی رویین تن شاهنامه است می توان وی ...

۹۵/۰۷/۲۰

مطلب خوان مطلب خوان

نود و هفت

نود و هفت

وزیر افراسیاب که بود

(6، 250)زیران خردمند و دژخرد شاهنامه - راسخون

وزیر افراسیاب که بود | ویکی پدیا، دانشنامه ازاد

وزیر افراسیاب چه کسی بود | ویکی پدیا، دانشنامه ازاد

وزیر افراسیاب کیست

جواب سوال وزیر افراسیاب که بود در شاهنامه

افراسیاب - ویکی‌پدیا، دانشنامهٔ آزاد

اسم وزیر افراسیاب چه بود | دانشنامه پیامکی

نامهای خاص شاهنامه( قسمت اول ) - داستانهای شاهنامه

وزیر افراسیاب چه نام دارد | ویکی پدیا ایران

نظرات (۰)

ارسال نظر

روزنگار 96